Ο ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΟΥ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ

«Η ζούγκλα είναι πιο δυνατή από τον ελέφαντα» (Αφρικανική παροιμία)

© Street-Life.gr

© Street-Life.gr

© Street-Life.gr

«ΜΕΣΑΝΥΧΤΑ ΣΤΟΝ ΚΗΠΟ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ»

“Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων” – Ιερώνυμος Μπος / Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη

«Παραδοσιακά, η δημαγωγία έχει να κάνει με το πάθος, τον συναισθηματισμό, τον λαϊκισμό και τον εκμαυλισμό του πλήθους. Με το να σκεφτόμαστε τη δημαγωγία με αυτό τον τρόπο ενδέχεται να μην το παρατηρήσουμε όταν πειθόμαστε από τη δημαγωγία και την προάγουμε γιατί μας παρέχει κριτήρια που μας επιτρέπουν να δούμε μόνο τη δική τους δημαγωγία.
Προκειμένου να είναι χρήσιμος ο όρος δημαγωγία, πρέπει να εμπεριέχει κριτήρια που μπορούν να εφαρμοστούν και σ’εμάς και σ’αυτούς.

Η δημαγωγία έχει να κάνει με την ταυτότητα. Λέει ότι περίπλοκα πολιτικά ζητήματα μπορούν να αναχθούν στο δίπολο εμείς (καλοί) κατά αυτών (κακοί).
Λέει ότι οι καλοί άνθρωποι αναγνωρίζουν πως υπάρχει μια κακή κατάσταση, ενώ οι κακοί άνθρωποι όχι· συνεπώς, για να αποφασιστεί ποια είναι η καλύτερη πολιτική ατζέντα, λέει ότι πρέπει να σκεφτόμαστε αποκλειστικά με βάση το ποιος είναι σαν εμάς και ποιος όχι.

Στην αμερικανική πολιτική, παίρνει τη μορφή Ρεπουμπλικανός κατά Δημοκράτη ή “συντηρητικός” κατά “φιλελεύθερου”. Αυτός ο πολωτικός και φραξιονιστικός τρόπος να προσεγγίζουμε τον δημόσιο διάλογο στην πραγματικότητα εγγυάται δημαγωγούς, σε όλα τα θέματα και προς πάσα κατεύθυνση. Η δημαγωγία αποτελεί σοβαρό πρόβλημα, καθώς υπονομεύει την ικανότητα μιας κοινότητας να καταλήγει σε λογικές πολιτικές αποφάσεις και τείνει να προάγει ή να δικαιολογεί τη βία· ωστόσο αυτή καθ’ εαυτήν η δημαγωγία σπανίως εκδηλώνεται ως συνέπεια ενός ατόμου που, με “μαγικό τρόπο”, είναι φορέας μιας κουλτούρας σε έναν διαφορετικό κόσμο.

© Brecht Vandenbroucke

Η δημαγωγία δεν έχει να κάνει με το τι κάνουν οι πολιτικοί· έχει να κάνει με το πώς εμείς, ως πολίτες, συζητάμε, επιχειρηματολογούμε και ψηφίζουμε. Ως εκ τούτου, το να μειώσουμε τον βαθμό εξάρτησης της κουλτούρας μας από τη δημαγωγία είναι δικό μας πρόβλημα, και έγκειται σε εμάς να το λύσουμε.
Πρόκειται για μια περίπλοκη -και άβολη- συζήτηση, η οποία είναι αναγκαίο να ξεκινήσει με μια συζήτηση για το πώς πρέπει να είναι ο δημόσιος διάλογος σε μια δημοκρατία, πώς πρέπει να ορίσουμε τη δημαγωγία, πώς λειτουργεί, με τι μοιάζει η κουλτούρα της δημαγωγίας και τι μπορούμε να κάνουμε γι’αυτό».

«Υπάρχει η τάση να μιλάμε σαν η πολιτική ταυτότητας να είναι καινούργιο φαινόμενο, ωστόσο ανέκαθεν υπήρχαν άνθρωποι που ήθελαν να ανάγουν την πολιτική σε θέμα ταυτότητας. Άνθρωποι απ’όλο το πολιτικό φάσμα συχνά επιμένουν ότι έχουμε τη δυνατότητα να δεχτούμε ή να απορρίψουμε ένα επιχείρημα καθαρά βάσει του ατόμου που το προβάλλει, πράγμα που σημαίνει ότι ο υποστηρικτής (ή επικριτής) είναι είτε “φιλελεύθερος” είτε “συντηρητικός”.»

© Kirsten Sims

«Χρειάζεται να εισερχόμαστε στη συζήτηση πρόθυμοι να κάνουμε λάθος, πρόθυμοι να παραδεχτούμε τα όρια της γνώσης μας, πρόθυμοι να αναθεωρήσουμε τα αποδεικτικά στοιχεία, τις πηγές και τις προκείμενες μας. Αυτό σημαίνει αυτοσκεπτικισμός.
…Πολλοί υποθέτουν ότι υπάρχει ένα απόλυτο δίπολο ανάμεσα στη βεβαιότητα και τον φλου και αόριστο σχετικισμό.
…Ο κανόνας του αυτοσκεπτικισμού δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να δρούμε ποτέ επειδή δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι, αλλά ότι πρέπει, ιδιαίτερα αν το διακύβευμα είναι υψηλό, να σκεφτόμαστε πώς σκεφτόμαστε.
…Ο εποικοδομητικός πολιτικός διάλογος έχει να κάνει με τη συζήτηση για την ανάγκη (ποιο είναι το πρόβλημα ή το δεινό που καθιστά αναγκαίο να αλλάξουμε αυτό που κάνουμε) και τα διάφορα πιθανά πλάνα για την αντιμετώπιση της. Πρέπει επίσης να συζητήσουμε για τα αίτια του προβλήματος, γιατί, παρά τα όσα πιστεύει πολύς κόσμος, η σωστή λύση είναι σπάνια προφανής – οι λύσεις σχετίζονται άμεσα με το/τα συγκεκριμένο/α αίτιο/α, και συνεπώς πρέπει να βεβαιωνόμαστε ότι περιγράφουμε το αίτιο με ακρίβεια.
…Όταν συζητάμε για πιθανά πλάνα, πρέπει να έχουμε κατά νου τις στάσεις της φερεγγυότητας, της εφικτότητας και των ανεπιθύμητων συνεπειών. Πρέπει να συζητήσουμε κατά πόσο ένα πλάνο λύνει το πρόβλημα ή το δεινό που έχει εντοπίσει (τα καινούργια λάστιχα δε θα επιδιορθώσουν την ευθυγράμμιση μου· η αντιβίωση δε θα θεραπεύσει το κρύωμα μου), αν το πλάνο είναι πρακτικό και αν τελικά μπορεί να κάνει περισσότερο κακό παρά καλό.

…Συνεπώς, ένα από τα προβλήματα με τη δημαγωγία είναι ότι παραβιάζει όλους αυτούς τους κανόνες του δημόσιου διαλόγου. Η δημαγωγία λέει ότι μόνο εμείς πρέπει να συμπεριληφθούμε στον διάλογο γιατί αυτοί είναι το πρόβλημα· εμείς είμαστε κατά βάση καλύτεροι, και αυτοί είναι κατά βάση κακοί, συνεπώς θα ήταν λάθος (συχνά χρησιμοποιείται ο όρος “αυτοκτονικό”) να τους συμπεριφερόμαστε όπως θα θέλαμε να μας συμπεριφέρονται· η μόνη ρητορική υποχρέωση που έχουμε είναι να είμαστε πιστοί στην κλίκα· η μόνη κατάλληλη στάσις είναι η ανάγκη, η οποία ανάγεται σε θέματα ταυτότητας.

© Ania Hobson

«Η δημαγωγία είναι βολική γιατί λέει ότι ο κόσμος είναι πολύ απλός και απαρτίζεται από καλούς ανθρώπους (εμάς) και κακούς ανθρώπους (αυτούς). Η αλήθεια είναι προφανής σε καλούς ανθρώπους σαν εμάς, και δεν χρειάζεται να ακούμε κανέναν που διαφωνεί.

…Ωστόσο αυτό που δεν κάνουμε συχνά είναι να φανταζόμαστε τον εαυτό μας σ’ εκείνη τη χρονική στιγμή και να προσπαθούμε να καταλάβουμε αν, εκείνη την εποχή και με την πληροφόρηση που είχαν οι άνθρωποι, θα είχαμε καταλήξει στην ίδια κρίση όπως σήμερα.
Δε θέλουμε να παραδεχτούμε ότι έξυπνοι και καλοί άνθρωποι συμπαθούσαν τον Χίτλερ, ή ότι πίστευαν πως ήταν ωμός και άξεστος, αλλά θα τον ωρίμαζε η ευθύνη, ή ότι δεν εννοούσε πραγματικά αυτά που έλεγε, ή ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία είχε πεθάνει και συνεπώς ο φασισμός ήταν η καλύτερη επιλογή, ή ότι θα μπορούσε να ελέγχεται. Πολλοί έξυπνοι άνθρωποι που δεν ήθελαν τη γενοκτονία υποδαύλισαν το μίσος, θεωρώντας πως ήταν μια “ελεγχόμενη καύση”.
Δεν ήταν.

…Αυτό που θέλω να πω είναι ότι το να είμαστε έξυπνοι και καλοί δεν αρκεί ως εγγύηση ότι δεν θα εξαπατηθούμε από τη δημαγωγία.
…Για να κρίνουμε τη ρητορική τους, θα πρέπει να την εξετάσουμε.»

© Steve Cutts

«Το πιο σημαντικό κομμάτι της δημαγωγίας -το γεγονός ότι ανάγει πολιτικά ζητήματα στο εμείς κατά αυτών- είναι ένα παράδειγμα αυτού που οι κοινωνικοί ψυχολόγοι αποκαλούν “φαβοριτισμό της ενδο-ομάδας”. Χρησιμοποιούν τους όρους “ενδο-ομάδες” (εμείς) και “εξω-ομάδες” (αυτοί), αποκαλώντας τες “κοινωνικές ομάδες”. Ένα από τα συνηθισμένα χαρακτηριστικά της δημαγωγίας είναι ότι το να ανήκεις σε μια κοινωνική ομάδα επαρκεί ως απόδειξη.
…Για παράδειγμα, έχουμε την τάση να αποδίδουμε καλά κίνητρα σε μέλη της ενδο-ομάδας και κακά κίνητρα σε μέλη της εξω-ομάδας για την ακριβώς ίδια συμπεριφορά.

…Ο δικός μας πολιτικός που λέει κάτι το οποίο δεν είναι αλήθεια κάνει λάθος· ο δικός τους πολιτικός ψεύδεται σκόπιμα. Όταν ο δικός τους πρόεδρος εκδίδει πολλές εκτελεστικές εντολές, αυτό αποτελεί ένδειξη επερχόμενου φασισμού· όταν το κάνει ο δικός μας πρόεδρος, είναι δείγμα αποφαστιστικής ηγεσίας.

…Παρουσιάζεις ένα αποδεικτικό στοιχείο, και το άτομο δεν το κοιτάζει καν γιατί λέει ότι αυτή η πηγή είναι μεροληπτική. Το άτομο που κάνει τη μομφή περί “μεροληψίας” δεν καταδεικνύει ότι η πηγή είναι μεροληπτική προσφέροντας μια ενδελεχή ανάλυση σχετικά με το πώς έχουν παρερμηνευτεί τα αποδεικτικά στοιχεία – η “μεροληψία” συνάγεται από το αν ανήκεις στην ενδο-ομάδα ή την εξω-ομάδα.»

© Brecht Vandenbroucke

«Το να σκεφτόμαστε με αυτά τα δίπολα μας κάνει να λαχταράμε τη βεβαιότητα και την αποφυγή ευθυνών που παρέχει η δημαγωγία.
…Ιδιαίτερα σημαντικό στο μοντέλο του “αυστηρού πατέρα” και του “απολυταρχισμού” είναι ότι το να πιστεύεις και το να σκέφτεσαι είναι ένα και το αυτό – υπάρχει λίγος ή καθόλου έπαινος για τον αυτοστοχασμό και την κριτική σκέψη, και το να αμφισβητείς την αρχή θεωρείται εξέγερση. Σε αυτό τον κόσμο, η υπακοή στην αρχή είναι πάντοτε καλή. Και υπάρχει ένα τέλειο δίπολο ανάμεσα στην υποταγή και την αντίσταση. Το να μην υποτάσσεσαι σημαίνει ότι επαναστατείς. Το να αρνούμαστε να συμμετάσχουμε, να ζητάμε να ακούσουμε όλες τις απόψεις, να θέλουμε χρόνο να σκεφτούμε τις διάφορες επιλογές, να προσπαθούμε να συζητήσουμε τα ελαττώματα σε σχέδια και πολιτικές της ενδο-ομάδας – όλα αυτά είναι είδη ανυποταγής, εξέγερσης και προδοσίας.

Ο απολυταρχισμός μπορεί να μοιάζει αντι-απολυταρχικός, καθώς επιμένει να αντιστεκόμαστε στις δικές τους αρχές (οι οποίες είναι παράνομες), ωστόσο πάντα απαιτεί πλήρη υποταγή στις δικές μας (νόμιμες) αρχές. Αυτό το επιχείρημα της νόμιμης και της παράνομης αρχής είναι κρίσιμο στον τρόπο που η δημαγωγία παρουσιάζει τη βία της ως αναγκαία και ευγενή αυτοάμυνα.»

© Jenny Holzer

«Η δημαγωγία δεν είναι αρρώστια ή μόλυνση· είναι περισσότερο σαν τα φύκια μέσα σε μια λιμνούλα. Τα φύκια μπορεί να είναι αβλαβή – σε μικρές ποσότητες ακόμα και χρήσιμα. Αλλά, αν οι συνθήκες της λίμνης είναι τέτοιες που τα φύκια αρχίζουν να εκτοπίζουν άλλα είδη της λίμνης και οικολογικές διεργασίες, τότε δημιουργείται ένα περιβάλλον όπου δεν μπορεί να ευδοκιμήσει τίποτα άλλο πέρα από τα φύκια, κι έτσι περισσότερα φύκια οδηγούν σε όλο και περισσότερα φύκια.
Αυτό μπορεί να κάνει η δημαγωγία, να δημιουργεί ένα περιβάλλον όλο και περισσότερης δημαγωγίας. Τότε, για ανθρώπους που συναγωνίζονται για τις αγορές των ΜΜΕ, για τους καταναλωτές, τους ψηφοφόρους, κ.ο.κ, η δημαγωγία είναι πιθανόν να αποτελεί την πιο αποτελεσματική ρητορική στρατηγική, και περισσότεροι ρήτορες θα επιλέξουν αυτή. Και οι ρήτορες πρέπει να ξεπεράσουν δημαγωγικά ο ένας τον άλλο προκειμένου να προσελκύσουν την προσοχή, τους αγοραστές, τους ψηφοφόρους.»

© Alex Gross

«Δυστυχώς, όταν η δημαγωγία είναι ο κανόνας, παγιδεύει όλους τους πολιτικούς, για τον λόγο ότι αν δεν πεις ότι αυτοί είναι οι χειρότεροι όλων, είσαι προφανώς ηλίθιος, ή τα παίρνεις από αυτούς. Τηλεοπτικές εκπομπές που προσφέρουν ακριβείς αναλύσεις δεν μπορούν να συναγωνιστούν εκπομπές που συγχρόνως εξοργίζουν και τέρπουν· ραδιοφωνικές εκπομπές που τηρούν αμερόληπτη στάση ως προς όλες τις θέσεις παραείναι σύνθετες γνωστικά για να είναι ενδιαφέρουσες· και ο έντυπος ή ηλεκτρονικός Τύπος που λέει ότι αυτοί μπορεί να έχουν ένα δίκιο είναι εκνευριστικός.

Μελετητές των ΜΜΕ και της επικοινωνίας περιγράφουν πολλά από τα ΜΜΕ της εποχής μας ως “ενημερωδιασκέδαση” (“infotainment) – δίνουν την εντύπωση πως ενημερώνουν το κοινό, αλλά ο πραγματικός στόχος είναι η ψυχαγωγία που θα ανεβάσει τα ποσοστά τηλεθέασης. Όταν είναι και για κέρδος, τότε ο στόχος είναι επίσης να κρατήσουν ένα κοινό, πράγμα που αναγκαστικά σημαίνει ότι προσπαθούν να πείσουν το κοινό πως δεν χρειάζεται να ψάξει άλλες πηγές.
Έτσι, η ίδια η φύση πολλών από τα ΜΜΕ μας είναι η προσπάθεια δημιουργίας ενημερωτικών θυλάκων.

…Τα δημαγωγικά Μέσα παρουσιάζουν στους καταναλωτές τους υπεραπλουστευμένες (ή ακόμα και εντελώς κατασκευασμένες) εκδοχές επιχειρημάτων της αντίθετης άποψης. Οι καταναλωτές τέτοιων Μέσων ειλικρινώς πιστεύουν πως ήδη ξέρουν τι σκέφτονται αυτοί, και ως εκ τούτου δεν χρειάζεται να ψάξουν αρχικές πηγές, αντίθετες απόψεις, ή οποιοδήποτε στοιχείο ενδεχομένως προσπαθούν να παρουσιάσουν αυτοί.
…Είμαστε ένα έθνος διχασμένο από τα ΜΜΕ.»

© Steve Cutts

«Για πολλούς, η πολιτική είναι ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, και όχι η σφαίρα μέσα στην οποία, από κοινού, βρίσκουμε λύσεις στα αμοιβαία προβλήματα μας. Γι’ αυτούς τους ανθρώπους, το πραγματικό θέμα είναι ποια ομάδα είναι καλύτερη.»

© Danny Galieote

«Οι καλές διαφωνίες είναι το θεμέλιο των κοινοτήτων. Καλές διαφωνίες υπάρχουν όταν άνθρωποι με διάφορα είδη γνώσεων και απόψεων μιλάνε και ακούνε ο ένας τον άλλο, και όταν προσπαθούμε, ειλικρινά και πραγματιστικά, να αποφασίσουμε την καλύτερη πορεία δράσης για ολόκληρη την κοινότητα μας. Οι διαφορές μας κάνουν τις αποφάσεις μας ισχυρότερες. Η δημοκρατία προϋποθέτει ότι μπορούμε να συμπεριφορόμαστε ως μία κοινότητα, όπου νοιαζόμαστε από κοινού για τον κοινό βίο μας, και διαφωνούμε μεταξύ μας εποικοδομητικά και με ειλικρίνεια. Η δημαγωγία απορρίπτει αυτή την πραγματιστική αποδοχή και την ίση αξιολόγηση της διαφωνίας υπέρ ενός κόσμου βεβαιότητας, καθαρότητας και φίμωσης της διαφωνίας.

Η δημαγωγία λέει εμείς δεν κάνουμε ποτέ λάθος, αυτοί κάνουν. Αν κάναμε λάθος, αυτοί φταίνε· εμείς πάντα έχουμε αίσθηση του τι είναι αληθινό και σωστό. Δεν υπάρχει περίπλοκο πρόβλημα· υπάρχουν απλώς άνθρωποι που προσπαθούν να περιπλέξουν τα πράγματα. Ακόμη και να τους ακούμε αυτούς είναι ένα είδος προδοσίας.

Το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε εμείς είναι αυτό που όλοι εμείς ξέρουμε ότι είναι το σωστό. Και είναι πολύ, πολύ ευχάριστο. Μας λέει ότι εμείς είμαστε καλοί και αυτοί είναι κακοί, ότι είχαμε δίκιο εξαρχής, και ότι δεν χρειάζεται να σκεφτόμαστε τα πράγματα προσεκτικά ή να παραδεχόμαστε ότι δεν είμαστε σίγουροι. Δίνει σαφήνεια αυτό.

© Mark Tansey

© Juniper Briggs

Δημοκρατία σημαίνει διαφωνία, αβεβαιότητα, περιπλοκότητα, και να κάνουμε λάθος. Σημαίνει να πρέπει να ακούμε επιχειρήματα που θεωρούμε πως είναι προφανώς εντελώς λάθος· σημαίνει να θυμώνουμε με τους άλλους και οι άλλοι να θυμώνουν μ’ εμάς. Σημαίνει να χρειάζεται πολύ περισσότερος χρόνος απ’ όσο θεωρούμε λογικό για να εγκριθεί κάτι, και να αντιστεκόμαστε για πολύ σε μια πολιτική την οποία θεωρούμε ανόητη.

Δημοκρατία σημαίνει να πρέπει να ακούμε, και να κάνουμε συμβιβασμούς, και να κάνουμε λάθος (και να το παραδεχόμαστε). Σημαίνει να μαντεύουμε -γιατί ο κόσμος είναι περίπλοκος- την καλύτερη πορεία δράσης, και να προσπαθούμε να βλέπουμε τα πράγματα από διάφορες οπτικές, και να αφήνουμε τους άλλους με αυτές τις διάφορες οπτικές να συμμετέχουν στη συζήτηση.
Η δημοκρατία είναι δύσκολη· η δημαγωγία είναι εύκολη.»

(Αποσπάσματα από το βιβλίο “Δημαγωγία και Δημοκρατία” της Πατρίσια Ρόμπερτς-Μίλερ, μετάφραση: Σέβη Σπυριδογιαννάκη, εκδόσεις Ψυχογιός)

*Υστερόγραφο

“Brother, Where Are You” – Al Wilson