ΤΟ ΤΙΜΗΜΑ ΤΗΣ ΕΝΗΛΙΚΙΩΣΗΣ

Στη σύγχρονη εποχή και παρά τις αντιξόοτητες που επικρατούν υπάρχει κάτι που θα μπορούσε να κάνει ο καθένας μας ώστε να συμβάλλουμε όλοι μαζί στη δημιουργία μιας καλύτερης κοινωνίας;
Το Street-Life.gr πιστεύει ότι η ουσιαστική ενηλικίωση και η ανάληψη των ατομικών ευθυνών που συνεπάγεται αυτή, αποτελούν ένα αναγκαίο πρώτο βήμα ώστε να βελτιωθούν μακροπρόθεσμα οι συνθήκες της ζωής μας και να ανανεωθεί η ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο.
Στο ακόλουθο απόσπασμα από το βιβλίο “Ο πειρασμός της αθωότητας”, ο συγγραφέας Πασκάλ Μπρυκνέρ περιγράφει τι σημαίνει πραγματική ενηλικίωση για το σύγχρονο άνθρωπο και τον “κόπο να είμαστε ο εαυτός μας”.

Αποκαλώ αθωότητα αυτή την αρρώστια του ατομικισμού που συνίσταται στο να θέλουμε να αποφεύγουμε τις συνέπειες των πράξεων μας, αυτή την επιδίωξη να απολαμβάνουμε τα προνόμια της ελευθερίας δίχως να υφιστάμεθα καμιά από τις δυσχέρειες της. Βρίσκει την έκφραση της είτε στον παιδισμό είτε στη θυματοποίηση: δυο τρόποι να ξεφεύγουμε από τη δυσκολία της ύπαρξης, δυο στρατηγικές μακάριας ανευθυνότητας.

Στην πρώτη η αθωότητα πρέπει να νοηθεί σαν μια παρωδία της αμεριμνησίας και της άγνοιας των παιδικών χρόνων· και κρυσταλλώνεται στη μορφή του αιώνια ανώριμου.
Στη δεύτερη, είναι συνώνυμη με την αγγελικότητα, σηματοδοτεί την απουσία του αισθήματος της ενοχής, την ανικανότητα να διαπράξεις το κακό, και ενσαρκώνεται στη μορφή του αυτοανακηρυσσόμενου μάρτυρα.

… Ο παιδισμός και η θυματοποίηση, μόλο που καμιά φορά αλληλοαντιγράφονται, δεν συγχέονται. Διαχωρίζονται το ένα από το άλλο, έτσι καθώς το ελαφρύ διαχωρίζεται από το βαρύ, το επιπόλαιο από το σοβαρό. Εκφράζουν αυτό το παράδοξο του σύγχρονου ατόμου που από τη μια νοιάζεται μέχρι υπερβολής για την ανεξαρτησία του και από την άλλη απαιτεί μέριμνα και συμπαράσταση, που επιδιώκει να είναι αμφισβητίας και νήπιο, να μιλά τη διπλή γλώσσα του αντικονφορμισμού και της αχόρταγης απαίτησης. Κι έτσι καθώς το παιδί, που λόγω της φυσικής αδυναμίας τους κατέχει δικαιώματα τα οποία θα χάσει μεγαλώνοντας, το θύμα, λόγω της απελπισίας του, δικαιούται ενθάρρυνση και αποζημίωση. Το να παίζεις το παιδί ενώ είσαι ενήλικος, ή ενδεής ενώ ευημερείς, σημαίνει και στις δύο περιπτώσεις πως επιδιώκεις παράξια πλεονεκτήματα, πως καθιστάς τους άλλους χρεώστες σου.
Χρειάζεται άραγε να προσθέσουμε πως αυτές οι δυο μοντέρνες παθολογίες δεν είναι καθόλου μοιραιότητες αλλά τάσεις και πως θα μπορούσαμε να γίνουμε πιο αυθεντικοί με άλλους τρόπους; Αλλά η αδυναμία και ο φόβος είναι σύμφυτα με την ελευθερία. Το δυτικό άτομο είναι από τη φύση του ένα πληγωμένο πλάσμα που πληρώνει την τρελή περηφάνια να θέλει να είναι ο εαυτός του με μια ουσιώδη ευθραυστότητα.

Γιατί είναι σκανδαλώδες να προσποιούμαστε το δυστυχισμένο όταν δεν μας βασανίζει τίποτα; Επειδή έτσι σφετεριζόμαστε τη θέση των αληθινά απόκληρων. Όμως εκείνοι δεν απαιτούν μήτε νομικές παραβιάσεις, μήτε προνόμια, απλώς και μόνο το δικαίωμα να είναι άντρες και γυναίκες σαν όλους τους άλλους.

…Θεωρητικά, τι σημαίνει να είσαι ενήλικας; Σημαίνει να αποδέχεσαι ορισμένες θυσίες,να παραιτείσαι από εξωφρενικές απαιτήσεις, να γνωρίζεις πως είναι προτιμότερο “να νικάς τις επιθυμίες σου παρά την τάξη του κόσμου” (Καρτέσιος). Σημαίνει να ανακαλύπτεις πως το εμπόδιο δεν είναι η άρνηση αλλά η προϋπόθεση της ελευθερίας η οποία όταν δεν συναντά κανένα πρόσκομμα, δεν είναι παρά ένα φάντασμα, ένα μάταιο καπρίτσιο μια και η ύπαρξη της βασίζεται επίσης και στην ισότιμη και σύννομη ελευθερία των άλλων. Σημαίνει να αναγνωρίζεις πως ποτέ δεν ανήκεις ολοκληρωτικά στον εαυτό σου, πως κατά κάποιον τρόπο ανήκεις και στον άλλον ο οποίος αντιμάχεται την απαίτηση σου για ηγεμονία. Τέλος, σημαίνει πως κατανοείς ότι πρέπει να διαμορφώνεσαι μεταβαλλόμενος, ότι πάντα αυτοδημιουργείσαι ενάντια στο εγώ σου, ενάντια στο παιδί που υπήρξες κάποτε, και ότι από αυτή την άποψη κάθε εκπαίδευση, ακόμα και η πιο ανεκτική, αποτελεί μια δοκιμασία που μας βγάζει από την κατάσταση της αμεσότητας και της άγνοιας. Κοντολογίς, με την ενηλικίωση – αν όντως καταφέρνουμε ποτέ να ενηλικιωθούμε – αποκτούμε την επίγνωση των ορίων, εγκαταλείπουμε τις παράφρονες ελπίδες μας και επιδιώκουμε να γίνουμε αυτόνομοι, ικανοί τόσο να είμαστε ο εαυτός μας όσο και να περισπασθούμε από αυτόν.

Αντίστροφα, ο παιδικός ατομικισμός είναι η ουτοπία της απάρνησης της απάρνησης, δεν γνωρίζει παρά μονάχα ένα σύνθημα: έσο αυτό που είσαι, στον αιώνα τον άπαντα. Μην ενοχλείσαι από κανέναν κηδεμόνα, από κανένα εμπόδιο, απόφυγε την κάθε άχρηστη προσπάθεια που δεν επικυρώνει την ταύτιση σου με τον εαυτό σου, μην ακούς παρά μονάχα την ιδιαιτερότητα σου. Μη νοιάζεσαι για μεταρρυθμίσεις, προόδους και βελτιώσεις: να καλλιεργείς και να μεριμνάς για την υποκειμενικότητα σου, που είναι τέλεια μόνο και μόνο επειδή είναι η δική σου. Μην αντιστέκεσαι σε καμία παρόρμηση, γιατί η επιθυμία σου είναι κυρίαρχη. Όλος ο κόσμος έχει καθήκοντα, πλην εσού.

Αυτή είναι η διπλή όψη του Be Yourself: για να είσαι ο εαυτός σου πρέπει επίσης να έχεις συντελεσθεί, οι δυνατότητες σου να έχουν πραγματωθεί, να μην είσαι ακόμα εν σπέρματι. Όμως καλούμαστε να καταξιωθούμε άσκοπα και ανώδυνα· η ιδέα πως πρέπει να αγωνιστούμε για να αποκτήσουμε το δικαίωμα μας στη ζωή έχει παρακμάσει ανεπανόρθωτα. Δοσμένος αποκλειστικά και μόνο στον εαυτό μου, δεν μπορώ παρά να τον εξαίρω ανεπιφύλακτα: η υπέρτατη αξία δεν είναι πια αυτό που με ξεπερνά αλλά αυτό που διαπιστώνω στον ίδιο τον εαυτό μου. Παύω πια να “γίνομαι”, την κάθε στιγμή είμαι αυτό που πρέπει να είμαι, μπορώ να υποτάσσομαι ανενδοίαστα στις συγκινήσεις, τις επιθυμίες, τις φαντασιώσεις μου. Ενώ η ελευθερία είναι η ικανότητα να ξεφεύγεις από προκαθορισμούς, εγώ τους ενστερνίζομαι άρον άρον: δεν βάζω κανένα όριο στις ορέξεις μου, δεν υποχρεούμαι να διαμορφωθώ, δηλαδή να βάλω αποστάσεις ανάμεσα στο εγώ και το εγώ, δεν έχω παρά να ακολουθήσω τις τάσεις μου, να συγχωνευτώ με τον εαυτό μου.

Σε αυτό οφείλεται και η συχνά διφορούμενη χρήση του όρου αυθεντικότητα: Μπορεί να σημαίνει πως ο καθένας μας είναι ο νόμος του εαυτού του (Λικ Φερί) αλλά μπορεί επίσης να αναφέρεται στο απλό γεγονός της ύπαρξης, στην επικύρωση του εαυτού σαν απόλυτου μοντέλου: το να υπάρχουμε είναι ένα θαύμα τόσο μεγάλο ώστε να μας απαλλάσσει από κάθε καθήκον ή επιταγή.

… Καμιά έννοια δεν είναι τόσο πλούσια και τόσο κινητήρια όσο η έννοια του δικαιώματος, επειδή επιτρέποντας μας να κατακρίνουμε αυτό που υπάρχει, μας ωθεί να απαιτούμε από το Κράτος και από τους θεσμούς, έναν ανυπολόγιστο αριθμό ευεργετημάτων δίχως να υποχρεωνόμαστε να τα δικαιολογήσουμε.

… Θέλουμε λοιπόν το παν αλλά και το αντίθετο του: απαιτούμε από την κοινωνία να μας προστατεύει δίχως να μας απαγορεύει τίποτα, να μας προσέχει σαν μαμά-κλώσσα δίχως να μας περιορίζει καθόλου, να μας συμπαραστέκεται δίχως να μας περιορίζει καθόλου, να μας αφήνει ήσυχους και ταυτόχρονα να μας κρατά χάρη σε ένα δίχτυ στοργικών σχέσεων, κοντολογίς να υπάρχει για εμάς, δίχως να υπολογίζει σε εμάς. “Αφήστε με ήσυχο, ασχοληθείτε μαζί μου”. Η αυτάρκεια για την οποία κομπάζουμε είναι παρόμοια με την αυτάρκεια του παιδιού που παιζογελά κάτω από την επιτήρηση μιας πανταχού παρούσας μητέρας, που δεν μπορεί πια να τη δει επειδή τον περιβάλλει από παντού. Ζούμε μέσα στους κόλπους των άλλων σαν να είμαστε μόνοι μας, ζούμε μέσα σ΄ένα φανταστικό κόσμο όπου ο άλλος δεν υπάρχει παρά μονάχα σαν αρωγός μας, δίχως καμιά υποχρέωση εκ μέρους μας. Παίρνουμε από τη συλλογικότητα ό,τι μας βολεύει και αρνούμαστε κάθε συνδρομή μας σε αυτήν.
Εξυψωμένη σε απόλυτη νόρμα, η αρχή της ηδονής, δηλαδή η βούληση να κάνουμε μονάχα το κέφι μας, μας αποδυναμώνει και εκφυλίζεται σε φτηνό ηδονισμό, σε φαταλισμό.

…Ή, για να το πούμε με άλλα λόγια, ο αχαλίνωτος ατομικισμός βρίσκεται σε αντίφαση με τις ίδιες τις αρχές του και στήνει το σκηνικό της ίδιας του της ήττας.

Απόσπασμα από το βιβλίο “Ο πειρασμός της αθωότητας” του Πασκάλ Μπρυκνέρ, εκδόσεις Αστάρτη.