Πως αντιλαμβάνεται τελικά ο καθένας μας την έννοια της αποτελεσματικότητας σε όλες τις διαστάσεις της ζωής και με ποιο τρόπο μπορεί η κινέζικη φιλοσοφική σκέψη να μας προσφέρει μια νέα προοπτική και κατ’επέκταση ελπίδα για το μέλλον.

Τα ακόλουθα αποσπάσματα από το βιβλίο “Εγκώμιο της απραξίας” του Φρανσουά Ζυλλιέν, το οποίο επιχειρεί ένα άνοιγμα σε έναν άλλο πολιτισμό – ένα “τράνταγμα της σκέψης”, αποτελούν μια μικρή προεπισκόπηση από την εξαιρετικά διαφωτιστική ανάλυση και διαδρομή του συγγραφέα στον πολυδιάστατο και γεμάτο διαύγεια στοχασμό της κινέζικης αντίληψης.

” Ο στρατός που νικάει είναι εκείνος που νίκησε πριν ακόμα μπει στη μάχη. Ο στρατός που νικιέται είναι εκείνος που ψάχνει τη νίκη την ώρα του αγώνα.” – Σουν Τζου

‘Οπως γνωρίζετε, ένα απ’ τα πιο δύσκολα πράγματα στη ζωή είναι να πάρεις αποστάσεις από τον τρόπο που σκέφτεσαι. Η Κίνα μας επιτρέπει ακριβώς αυτό: να κοιτάξουμε τον τρόπο σκέψης μας από κάποια απόσταση, να αμφισβητήσουμε του κοινούς τόπους του στοχασμού μας, να κοιτάξουμε τον εαυτό μας απ’έξω. Μ’ άλλα λόγια να στοχαστούμε αυτά που θεωρούμε αυτονόητα, αυτά που, καθότι αυτονόητα, δεν τα έχουμε υποβάλει σε κριτικό έλεγχο.

… Δεν υπάρχει μονάχα αυτό που σκέφτομαι. Υπάρχει και αυτό πάνω στη βάση του οποίου σκέφτομαι και που, ως εκ τούτου, δεν το σκέφτομαι. Η Κίνα μας παρέχει κατ’ αυτό τον τρόπο μια εξωτερική προοπτική, η οποία μας επιτρέπει να αντιληφθούμε εκείνο που η σκέψη μας δεν το σκέφτεται.

… Στην Ελλάδα δεν θα βρούμε τίποτα αντίστοιχο με τα μεγάλα κινέζικα κείμενα περί της Τέχνης του πολέμου (Σουν Τζου, Σου Μπιν), τα οποία χρονολογούνται από τον 5ο και τον 4ο αιώνα π.Χ την εποχή των Αντιμαχόμενων Βασιλειών…

… Αυτή η έννοια, του πρόσφορου ή του ευνοϊκού, η τόσο συνηθισμένη, αλλά την οποία ελάχιστα έχει επεξεργαστεί η σκέψη και η γλώσσα μας, συναντά την κινέζικη αντίληψη περί “δυναμικού της κατάστασης”. Οι Κινέζοι, από τη μεριά τους επικεντρώσαν την προσοχή τους σε αυτήν ακριβώς την έννοια: η στρατηγική δεν είναι στην ουσία της τίποτε άλλο παρά η ικανότητα να εντοπίσεις τους πρόσφορους παράγοντες και να τους αξιοποιήσεις προς όφελος σου.

… Συχνά εγκλωβιζόμαστε σε πλάνα και προσχέδια που σύντομα, εξαιτίας ακριβώς της ακαμψίας τους, καταλήγουν κούφια κελύφη, εμποδίζοντας μας να εντοπίσουμε τις συντελούμενες μεταβολές. Αντίθετα, ο Σουν Τζου μας λέει, πως εάν φροντίζουμε αδιαλείπτως να αξιολογούμε το δυναμικό της κατάστασης, θα μπορούμε εύκολα να εκμεταλλευτούμε το πώς ανανεώνονται οι καταστάσεις και να χειριστούμε την αδιάκοπη μεταβλητότητα τους.

… Στην Ευρώπη, η προτυπολογική σκέψη κατανοεί την αποτελεσματικότητα με βάση τις έννοιες του μέσου και του σκοπού… Το βέλτιστο μέσο είναι εκείνο που οδηγεί με τον πιο άμεσο τρόπο στον επιδιωκόμενο στόχο.
… Στην Κίνα, αντίθετα, δεν συναντάται αυτή η λογική αρχιτεκτονική.
… Στον Πλάτωνα έχουμε την Τελική Κρίση, στα Ευαγγέλια έχουμε την Αποκάλυψη. Η αρχαία Κίνα δεν μίλησε ούτε για Τελική Κρίση ούτε για Αποκάλυψη. Διότι η κινέζικη σκέψη δεν στοχάστηκε τον στόχο ή την κατάληξη. Αντίθετα, στοχάστηκε το συμφέρον, το κέρδος, το όφελος, το λι.

…Στην κινέζικη σκέψη, η θεμελιώδης σχέση είναι η σχέση ανάμεσα σε συνθήκες και συνέπειες. Η λογική των ροπών παίρνει τη θέση της λογικής των σκοπών. Η στρατηγική είναι η ικανότητα να εντοπίζεις εκ των προτέρων τα ευνοϊκά στοιχεία, τους πρόσφορους παράγοντες, τις κατάλληλες συνθήκες μέσα σε μια κατάσταση, κατά τρόπο τέτοιο ώστε να αντλήσεις απ’ αυτά το μεγαλύτερο “όφελος”. Να τα εκμεταλλευτείς, ώστε να επιτύχεις. Οι συνθήκες: αυτό είναι το δυναμικό. Δεν υπάρχει στοχοθεσία, δεν υπάρχει προσδιορισμός του επιδιωκόμενου σκοπού. Κι εδώ βρίσκεται το χάσμα. Δεν θέτω έναν στόχο, διότι αυτός θα αποτελούσε ένα βάρος που θα μ’εμπόδιζε να κοιτάξω με ενάργεια πως εξελίσσεται η κατάσταση. Τι κάνω λοιπόν; Εκμεταλλεύομαι μια ορισμένη διάταξη των πραγμάτων.

…Επομένως, ο καλός στρατηγός δεν προβάλλει σχέδια πάνω στην πραγματικότητα. Αντίθετα, ανιχνεύει, εντοπίζει, στο εσωτερικό της κατάστασης, τους παράγοντες εκείνους που τον ευνοούν, ούτως ώστε να τους ενισχύσει, την ίδια στιγμή που επιχειρεί να περιορίσει τους παράγοντες που ευνοούν τον αντίπαλο του.

… Αντίθετα, ο Σουν Τζου λέει ότι πως ο μεγάλος στρατηγός δεν έχει τίποτα το αξιέπαινο, ούτε μεγάλη σοφία, ούτε μεγάλη ανδρεία. Κι αυτό γιατί μεγάλος στρατηγός είναι εκείνος που μπόρεσε να εντοπίσει από πολύ νωρίς τα ευνοϊκά στοιχεία, τους πρόσφορους παράγοντες, και κατάφερε να τα αξιοποιήσει προς όφελος του, την ίδια στιγμή που ωθούσε τον αντίπαλο να χάσει τη δική του δυναμική. Σιγά-σιγά, αβίαστα, λάθρα. Ώστε, όταν τελικά μπαίνει στη μάχη, κι εφόσον έχει ήδη νικήσει, ο κόσμος να μπορεί να πει: ήταν εύκολο, είχε κριθεί εξ αρχής. Και οι άνθρωποι να νομίζουν πως θα το μπορούσε ο καθένας. Η νίκη πρέπει να μοιάζει σαν να προκύπτει φυσικά από την κατάσταση.

… Το μέγιστο κατόρθωμα είναι να ενεργήσεις ώστε να φαίνεται πως ο καθένας θα μπορούσε να κατορθώσει αυτό που πέτυχες.
Η μεγάλη στρατηγική δεν έχει τυμπανοκρουσίες, η μεγάλη στρατηγική δεν φαίνεται. Νομίζω το ίδιο ισχύει στην πολιτική, όσο και στον κόσμο των επιχειρήσεων.

… To αντιλαμβάνεστε ήδη: το να είσαι αληθινός μάνατζερ, αποτελεσματικός μάνατζερ, και όχι περιλάλητος μάνατζερ, σημαίνει ότι ο εγωισμός σου θα πληγωθεί. Οι αληθινές νίκες δεν έχουν ποτέ αληθινή αναγνώριση. 
Η στρατηγική είναι το αντίθετο του ηρωισμού: αυτό οι Έλληνες το γνώριζαν πολύ καλά.

…Η κινέζικη σκέψη στοχάστηκε σε εντυπωσιακό βάθος την έννοια της διαδικασίας, της ωρίμανσης.

… Πρέπει να αφήσουμε τη διαδικασία να εξελιχθεί, δίχως όμως να την εγκαταλείψουμε…. Αποφεύγουμε τόσο την ανυπομονησία όσο και την αδράνεια. Ούτε βολονταρισμός, ούτε παθητικότητα. Αντίθετα, υποβοηθώντας τη διαδικασία της ανάπτυξης, αξιοποιούμε τις ροπές που έχουν ήδη τεθεί σε κίνηση και τις βοηθάμε να εκδηλωθούν πλήρως.

…Η κινέζικη σκέψη δεν οικοδόμησε ένα ηρωολατρικό, ρητορικό μοντέλο σκέψης, που χάρη στην εφευρετική του δύναμη θα κατάφερνε να επιβληθεί πάνω στην πραγματικότητα. Αντίθετα, έμαθε να βασίζεται στην απείρως κλιμακωτή και σιωπηλή διαδικασία της ανάπτυξης των φυτών, την οποία ο άνθρωπος πρέπει απλώς να συντροφεύσει.

“Να βοηθάς αυτό που έρχεται από μόνο του.” – Λάο Τσε

Απόσπασμα από το βιβλίο “Εγκώμιο της απραξίας” του Φρανσουά Ζυλλιέν – μετάφραση Θάνος Σαμαρτζής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.