Ο ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ

© Masao Saito

“Να βοηθάς αυτό που έρχεται από μόνο του.” – Λάο Τσε

*Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ «ΑΠΡΑΞΙΑΣ»*

© Edward Hopper

«Όπως γνωρίζετε, ένα απ’ τα πιο δύσκολα πράγματα στη ζωή είναι να πάρεις αποστάσεις από τον τρόπο που σκέφτεσαι. Η Κίνα μας επιτρέπει ακριβώς αυτό: να κοιτάξουμε τον τρόπο σκέψης μας από κάποια απόσταση, να αμφισβητήσουμε του κοινούς τόπους του στοχασμού μας, να κοιτάξουμε τον εαυτό μας απ’ έξω. Μ’ άλλα λόγια να στοχαστούμε αυτά που θεωρούμε αυτονόητα, αυτά που, καθότι αυτονόητα, δεν τα έχουμε υποβάλει σε κριτικό έλεγχο.

… Δεν υπάρχει μονάχα αυτό που σκέφτομαι. Υπάρχει και αυτό πάνω στη βάση του οποίου σκέφτομαι και που, ως εκ τούτου, δεν το σκέφτομαι. Η Κίνα μας παρέχει κατ’ αυτό τον τρόπο μια εξωτερική προοπτική, η οποία μας επιτρέπει να αντιληφθούμε εκείνο που η σκέψη μας δεν το σκέφτεται.

© James Rieck

…Ο ελληνικός τρόπος κατανόησης της έννοιας της αποτελεσματικότητας μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: Για να είμαι αποτελεσματικός, κατασκευάζω ένα πρότυπο, μια ιδεατή μορφή, την οποία σχεδιάζω και θέτω ως στόχο· κατόπιν ενεργώ σύμφωνα με αυτό το σχέδιο, με βάση αυτό το στόχο. Πρώτα διαμορφώνεται το πρότυπο, κατόπιν το πρότυπο πρέπει να εφαρμοστεί. Έτσι, για την κλασική ευρωπαϊκή σκέψη, απαιτείται η συνδρομή δύο ανθρώπινων ικανοτήτων: πρώτον, της νόησης, που σύμφωνα με τον Πλάτωνα «συλλαμβάνει το άριστο», το πρότυπο· δεύτερον, της θέλησης, η οποία καλείται να εντάξει αυτό το ιδεατό πρότυπο στην πραγματικότητα.

…Ένα άλλο παράδειγμα, κλασικό δείγμα του ευρωπαϊκού τρόπου σκέψης, είναι η πολιτική σκέψη. Διαμορφώνουμε με τον στοχασμό μας ιδεατά πρότυπα της Πολιτείας, τα οποία πρέπει να πραγματώσουμε. Αυτό το βλέπουμε ήδη στον Πλάτωνα. Η «εφαρμογή» θα απαιτήσει πάντοτε την άσκηση μιας ισχυρής πίεσης πάνω στην πραγματικότητα. Η «εφαρμογή» θα απαιτήσει μια Επανάσταση. Όμως ακόμη κι όταν δεν μπορούμε να εφαρμόσουμε το ιδεατό αυτό πρότυπο, τούτο δεν χάνει την αξία του: θα χρησιμεύσει ως υπόδειγμα, ως σημείο αναφοράς, και από τον «ουρανό» των Ιδεών θα καθοδηγεί τις πράξεις μας.

… Στην Ελλάδα δεν θα βρούμε τίποτα αντίστοιχο με τα μεγάλα κινέζικα κείμενα περί της Τέχνης του πολέμου (Σουν Τζου, Σου Μπιν), τα οποία χρονολογούνται από τον 5ο και τον 4ο αιώνα π.Χ την εποχή των Αντιμαχόμενων Βασιλειών.

© Juniper Briggs

… Αυτή η έννοια, του πρόσφορου ή του ευνοϊκού, η τόσο συνηθισμένη, αλλά την οποία ελάχιστα έχει επεξεργαστεί η σκέψη και η γλώσσα μας, συναντά την κινέζικη αντίληψη περί “δυναμικού της κατάστασης”.
Οι Κινέζοι, από τη μεριά τους επικεντρώσαν την προσοχή τους σε αυτήν ακριβώς την έννοια: η στρατηγική δεν είναι στην ουσία της τίποτε άλλο παρά η ικανότητα να εντοπίσεις τους πρόσφορους παράγοντες και να τους αξιοποιήσεις προς όφελος σου.

… Συχνά εγκλωβιζόμαστε σε πλάνα και προσχέδια που σύντομα, εξαιτίας ακριβώς της ακαμψίας τους, καταλήγουν κούφια κελύφη, εμποδίζοντας μας να εντοπίσουμε τις συντελούμενες μεταβολές. Αντίθετα, ο Σουν Τζου μας λέει, πως εάν φροντίζουμε αδιαλείπτως να αξιολογούμε το δυναμικό της κατάστασης, θα μπορούμε εύκολα να εκμεταλλευτούμε το πώς ανανεώνονται οι καταστάσεις και να χειριστούμε την αδιάκοπη μεταβλητότητα τους.

… Στην Ευρώπη, η προτυπολογική σκέψη κατανοεί την αποτελεσματικότητα με βάση τις έννοιες του μέσου και του σκοπού… Το βέλτιστο μέσο είναι εκείνο που οδηγεί με τον πιο άμεσο τρόπο στον επιδιωκόμενο στόχο.
… Στην Κίνα, αντίθετα, δεν συναντάται αυτή η λογική αρχιτεκτονική.
… Στον Πλάτωνα έχουμε την Τελική Κρίση, στα Ευαγγέλια έχουμε την Αποκάλυψη. Η αρχαία Κίνα δεν μίλησε ούτε για Τελική Κρίση ούτε για Αποκάλυψη. Διότι η κινέζικη σκέψη δεν στοχάστηκε τον στόχο ή την κατάληξη. Αντίθετα, στοχάστηκε το συμφέρον, το κέρδος, το όφελος, το λι.

…Ο σοφός και ο στρατηγός δεν κατασκευάζουν μια οργανωμένη διάρθρωση ενδιάμεσων και απώτερων στόχων, ούτε και αποβλέπουν σε κάποιο σκοπόν. Προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την κατάσταση, την οποία αντιλαμβάνονται ως μία δυναμική διάταξη: για το καλό όλων των ανθρώπων και με ηθική πρόθεση ο ένας, ο σοφός· ή για λογαριασμό ενός ηγεμόνα που αντιμάχεται άλλους ηγεμόνες ο άλλος, ο στρατηγός.

© Victor Vasarely

…Στην κινέζικη σκέψη, η θεμελιώδης σχέση είναι η σχέση ανάμεσα σε συνθήκες και συνέπειες. Η λογική των ροπών παίρνει τη θέση της λογικής των σκοπών. Η στρατηγική είναι η ικανότητα να εντοπίζεις εκ των προτέρων τα ευνοϊκά στοιχεία, τους πρόσφορους παράγοντες, τις κατάλληλες συνθήκες μέσα σε μια κατάσταση, κατά τρόπο τέτοιο ώστε να αντλήσεις απ’ αυτά το μεγαλύτερο “όφελος”. Να τα εκμεταλλευτείς, ώστε να επιτύχεις. Οι συνθήκες: αυτό είναι το δυναμικό. Δεν υπάρχει στοχοθεσία, δεν υπάρχει προσδιορισμός του επιδιωκόμενου σκοπού. Κι εδώ βρίσκεται το χάσμα. Δεν θέτω έναν στόχο, διότι αυτός θα αποτελούσε ένα βάρος που θα μ’ εμπόδιζε να κοιτάξω με ενάργεια πως εξελίσσεται η κατάσταση. Τι κάνω λοιπόν; Εκμεταλλεύομαι μια ορισμένη διάταξη των πραγμάτων. Εάν αυτή η διάταξη είναι δυσμενής για μένα, τότε αρχικά προσπαθώ να την περιορίσω.

…Επομένως, ο καλός στρατηγός δεν προβάλλει σχέδια πάνω στην πραγματικότητα. Αντίθετα, ανιχνεύει, εντοπίζει, στο εσωτερικό της κατάστασης, τους παράγοντες εκείνους που τον ευνοούν, ούτως ώστε να τους ενισχύσει, την ίδια στιγμή που επιχειρεί να περιορίσει τους παράγοντες που ευνοούν τον αντίπαλο του.
Ο στρατηγός εμπλέκει τον αντίπαλο σε μια διαδικασία που τον οδηγεί σταδιακά σε σύγχυση, ταραχή, αποδιάρθρωση – στην απώλεια του δυναμικού του. Ο αντίπαλος χάνει την εσωτερική συνοχή του, ώστε όταν τελικά του επιτίθεμαι, έχει ήδη ηττηθεί. Αρχίζω τη μάχη, μόνον όταν ο αντίπαλος έχει ήδη ηττηθεί· δηλαδή, μόνον όταν έχω ήδη νικήσει. Αυτός είναι ο μεγάλος κανόνας της κινέζικης στρατηγικής. Όσο η κατάσταση δεν είναι ακόμα ώριμη, την αφήνω να ωριμάσει, δίχως να την πιέζω. Αλλά όταν ο καρπός είναι ώριμος, έτοιμος να πέσει, τότε απλώς τον δρέπω, αβίαστα… Η νίκη «δεν ξεστρατίζει ποτέ». Εάν μπω στη μάχη μόνο όταν έχω ήδη νικήσει, τότε νικώ στα σίγουρα, άκοπα, χωρίς αντίσταση. Δεν διατρέχω κίνδυνο. Δεν χρειάζεται να προσευχηθώ στους θεούς ή να μελετήσω τους οιωνούς.  

© Thomas Saliot

… Ο Σουν Τζου λέει ότι πως ο μεγάλος στρατηγός δεν έχει τίποτα το αξιέπαινο, ούτε μεγάλη σοφία, ούτε μεγάλη ανδρεία. Κι αυτό γιατί μεγάλος στρατηγός είναι εκείνος που μπόρεσε να εντοπίσει από πολύ νωρίς τα ευνοϊκά στοιχεία, τους πρόσφορους παράγοντες, και κατάφερε να τα αξιοποιήσει προς όφελος του, την ίδια στιγμή που ωθούσε τον αντίπαλο να χάσει τη δική του δυναμική. Σιγά-σιγά, αβίαστα, λάθρα. Ώστε, όταν τελικά μπαίνει στη μάχη, κι εφόσον έχει ήδη νικήσει, ο κόσμος να μπορεί να πει: ήταν εύκολο, είχε κριθεί εξ αρχής. Και οι άνθρωποι να νομίζουν πως θα το μπορούσε ο καθένας. Η νίκη πρέπει να μοιάζει σαν να προκύπτει φυσικά από την κατάσταση.

…Να μοιάζει αυτονόητη, να μην απαιτεί ούτε να διακινδυνεύσεις ούτε να ξεχωρίσεις: αυτή είναι η μεγάλη στρατηγική.

… Το μέγιστο κατόρθωμα είναι να ενεργήσεις ώστε να φαίνεται πως ο καθένας θα μπορούσε να κατορθώσει αυτό που πέτυχες.
Η μεγάλη στρατηγική δεν έχει τυμπανοκρουσίες, η μεγάλη στρατηγική δεν φαίνεται. Νομίζω το ίδιο ισχύει στην πολιτική, όσο και στον κόσμο των επιχειρήσεων.

… To αντιλαμβάνεστε ήδη: το να είσαι αληθινός μάνατζερ, αποτελεσματικός μάνατζερ, και όχι περιλάλητος μάνατζερ, σημαίνει ότι ο εγωισμός σου θα πληγωθεί. Οι αληθινές νίκες δεν έχουν ποτέ αληθινή αναγνώριση. 

Η στρατηγική είναι το αντίθετο του ηρωισμού: αυτό οι Έλληνες το γνώριζαν πολύ καλά.

…Η κινέζικη σκέψη στοχάστηκε σε εντυπωσιακό βάθος την έννοια της διαδικασίας, της ωρίμανσης.

© Jeffrey T. Larson 

… Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν; Απαντώ: Αυτό που γνωρίζει ο κάθε αγρότης. Ούτε να τραβήξουμε το φυντάνι, ούτε να το κοιτάζουμε απλώς. Πρέπει να αφήσουμε τη διαδικασία να εξελιχθεί, δίχως όμως να την εγκαταλείψουμε. Ο Μέγγιος λέει: σκαλίζουμε και βοτανίζουμε γύρω από το φυντάνι· οργώνουμε το χώμα, το αερίζουμε, κι έτσι βοηθάμε την ανάπτυξη του φυτού. Αποφεύγουμε τόσο την ανυπομονησία όσο και την αδράνεια. Ούτε βολονταρισμός, ούτε παθητικότητα. Αντίθετα, υποβοηθώντας τη διαδικασία της ανάπτυξης, αξιοποιούμε τις ροπές που έχουν ήδη τεθεί σε κίνηση και τις βοηθάμε να εκδηλωθούν πλήρως.
… Και βλέπετε να αναδύεται στο φόντο ένας γεωργικός τύπος σκέψης, βασισμένος στο μοντέλο της ανάπτυξης των φυτών.

…Η κινέζικη σκέψη δεν οικοδόμησε ένα ηρωολατρικό, ρητορικό μοντέλο σκέψης, που χάρη στην εφευρετική του δύναμη θα κατάφερνε να επιβληθεί πάνω στην πραγματικότητα. Αντίθετα, έμαθε να βασίζεται στην απείρως κλιμακωτή και σιωπηλή διαδικασία της ανάπτυξης των φυτών, την οποία ο άνθρωπος πρέπει απλώς να συντροφεύσει.

© Melody Tuttle

…Η κινέζικη σκέψη αντιλαμβάνεται την αποτελεσματική δράση να ενεργεί με τρόπο έμμεσο και διακριτικό, σαν μια «επιρροή», όπως η φύση.

…Υποβοηθώ αυτό που με ευνοεί: το αποτέλεσμα θα ξεπηδήσει μέσα από την ίδια την κατάσταση. Το αποτέλεσμα δεν το παράγω εγώ, ως κάποιος που θέλει και που προσβλέπει σε κάτι. Το αποτέλεσμα προκύπτει μέσα από τις ίδιες τις συνθήκες, τις οποίες εγώ απλώς εκμεταλλεύομαι. Οι συνθήκες δουλεύουν για μένα. Στην αρχή, θα είναι ή το Εγώ ή η κατάσταση:  η κινέζικη σκέψη ξεκινά από την κατάσταση και όχι από το Εγώ, το «υποκείμενο».

…Η μεταμόρφωση δεν φαίνεται. Βλέπουμε μονάχα τα αποτελέσματα της. Δεν βλέπουμε τον καρπό καθώς αυτός ωριμάζει. Μια μέρα διαπιστώνουμε ότι ο καρπός είναι ώριμος, έτοιμος να πέσει.

…Οι Κινέζοι θα πουν: ολόκληρη η πραγματικότητα είναι στ’ αλήθεια μια διαδοχή μεταμορφώσεων. Η πράξη ξεχωρίζει, λάμπει, φαίνεται. Όμως μονάχα η μεταμόρφωση είναι αληθινά πραγματική. Διότι η πράξη είναι, εντός της αδιάκοπης ροής των πραγμάτων, μια εστίαση της προσοχής, μια παγίωση, μια συρρίκνωση, πράγμα που δομικά την καταδικάζει να παραμείνει εφήμερη κι επιφανειακή.»

Αποσπάσματα από το βιβλίο “Εγκώμιο της απραξίας” του Φρανσουά Ζυλλιέν – μετάφραση Θάνος Σαμαρτζής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

© Seth Armstrong

*Υστερόγραφο

“Adagio” – Secret Garden (‘2046’ OST)